Spis treści Artykuł originalny « Poprzedni artykul Nastepny artykul »

Użycie słówka “ jeden ” jak słowo stołu

Uzado de vorteto “unu” kiel tablovorto

Orignał w języku EsperantoMaszynowe tłumaczenie na język polski

Vorteto “unu” estas uzata en Esperanto en multaj funkcioj. Funkcioj de tiu vorteto ne limigas nur al tiuj de numeralo. Ni vidu la ekzemplojn:

  • Mi havas unu libron.
  • Ili venis unu post la alia.
  • Unu faras tion, la alia faras la alion.
  • Unuj ne konas tiun problemon.

En la tri lastaj ekzemploj ‘unu’ estas uzata ne kiel numeralo sed kiel pronomo. Oni rapide tion povas konstati, se oni pripensu la ekzemplojn kun aliaj numeraloj. Ne ekzistas ja formoj: duj, dun, dujn. Tiu malkonsekvenco ofte ĝenis kelkajn Esperantistojn, do ili konstatis tiun uzadon kiel eraro. Iu Esperantistino, kiu konsilis min pri lingvo dum frua programado kaj kolektis la unuajn ekzemplojn de eraroj en lingvo esperanto, ankaŭ aldonis ‘unuj’ kiel falsa uzado. Tiam mi jam asertis, ke ‘unuj’ ŝajas esti kutima vorto en esperantaj tekstoj. La respondo estis tre rigida: “Ankaŭ se iu vorto estas ofte uzata, tio ne signifas, ke ĝi ne estas erara”. Poste la saman ekzemplon konstatis la alia Esperantisto (kreinto de fama PMEG) kiel tute korekta (vidu Diskutejo: “Komputila Lingvistiko”). Interesa en tiu diskutejo estas ankaŭ la mencio de analiza skolo: (citaĵo: “Mi konstatas, ke iu legis tro da libroj de la ‘Analiza Skolo’”). Verdire mi antaŭe nenion sciis pri ‘analiza skolo’, kvankam mi mem delonge supozis multajn skolojn de esperantaj lingvistoj.

Dum kontaktoj kun multaj Esperantistoj mi ofte spertis, ke ili ofte proponas kaj asertas tute kontraŭajn konsilojn. Mi ne volas partopreni en la diskutoj de tiuj skoloj, sed mi sentas min kiel simpla uzanto de la lingvo kaptita inter multaj frontoj.

Mia tendenco de aliro al tiuj problemoj estas nuntempe statistika aŭ naturisma. La ĉefa (precipa) kazo de tio estas, ke mia programo devas analizi esperantajn tekstojn. Se mi ne akceptas kelkajn formojn, la programo malsukcesis korekte analizi (do traduki) la tekstojn. Ankaŭ se mia granda deziro estus, ke esperanta lingvo estus regula kaj logika, mi devas akcepti la realon de ekzistantaj esperantaj tekstoj. Tio estas ofte tre ĝena afero, ĉar kun ĉiu mallogika escepto la programado plimalfaciligas kaj la rezultoj de maŝina tradukado estas malpli bonaj.

Kvankam esperanto estas kreita lingvo, nun oni ne povas altrudi la regulojn de uzado al la uzantoj. Uzantoj de lingvo mem kreas ĝiajn regulojn. Evidente, post kiam la lingvo estis kreita kaj oni ĝin uzas, oni ne povus diri pri planita lingvo sed jam natura lingvo.

Reguloj de Esperanto

La plej gravaj reguloj de esperanto estas enskribitaj en unu dokumento, kion oni nomas “La Fundamento”. La Fundamento havas por esperantistoj preskaŭ sanktan signifon. Ĝi estas ofte prezentata kiel enkorpigo de reguleco, klareco kaj facileco de la lingvo. Sed se oni pensu ne pri tio, kion la fundamento diras, sed pri tio, kion la fundamento ne diras, la rezultoj de tiu dokumento estas magraj. Ĉu vere 16 reguloj povus esti sufiĉaj pro difini la lingvon aŭ eĉ ĝian fundamenton?

La fundamento diras nenion pri sintakso de lingvo. Oni vene serĉas informojn pri interpunkcio kaj aliaj gravaj reguloj. Mi pensas, ke ankaŭ Zamenhofo sciis pri tiu neebleco difini klarajn regulojn. Li do kreis longajn kelkspecajn tekstojn por doni ekzemplojn de ĝia uzado. En tiuj ekzemploj li uzis la vortetojn “unuj”. Kaj tie kuŝas la problemo. Tiu formo eble ne estas avantaĝa kaj ŝajne escepta, sed la majstro ĝin uzis. Ĉar la majstro ĝin uzis, ĝi estas la parto de lingvo.

Aliaj reguloj iom post iom kreiĝis de unuaj uzantoj de esperanto. Ili baziĝas sur heredaĵo de iliaj lingvoj, eŭropaj lingvoj. Multe pli tio, kio la Fundamento ne diras, oni hipotezas kiel kutima por aliaj lingvoj (lingvoj de kelkaj nacioj). Ĉu vere oni do povas nomi Esperanton la planita lingvo?

Malreguleco kiel ŝajna avantaĝo de Esperanto

Ne ekzistas neniu regulo pro tio, kiu suba frazo estas korekta:

  • Mi helpas al vi.
  • Mi helpas vin.
  • Mi dankas pro tio.
  • Mi helpas per tio.
  • Mi helpas je tio.

Ĉiu, kiu lernis iun fremdan lingvon, scias, ke oni lernu ankaŭ ne nur verbojn sed ankaŭ konvenajn prepoziciojn uzataj kun tiuj verboj.

Esperantaj lernolibroj diras, ke oni havas liberan elekton de iu formo. Ĉiuj estas korektaj. Tio estas tre kontentiga informo por lernantoj.

Esperanto estas tre juna lingvo. Kiel aspektos tiu kutimo en sekvaj jaroj? Se oni observis la evoluon de naturaj lingvoj, oni devas konstati, ke la naturaj lingvoj ne akceptas plurajn formojn, kaj finfine unu formo supervenkas la alian. Laŭ tiu principo kreiĝas dialektoj kaj poste tute aliaj lingvoj. Do tiu libereco estas nur portempa. Iam kelkaj nuntempaj frazoj sonas por venontaj Esperantistoj (se ili estos) tiel strange, kiel nun por Poloj sonas maljunaj polaj libroj.

Esperanto kiel venonta plej malfacila lingvo de mondo

La esperanta lingvo evoluas kaj ŝanĝiĝas (aliaj dirus, ke ĝi pliriĉiĝas). La nuna praktiko estas, ke ĉiu uzas la lingvon laŭ propraj manieroj de gepatra lingvo. Klareco kaj logiko ne estas gravaj. Tio nepre kondukos al la stato, ke Esperanto enhavos la strukturojn kaj lingvajn kutimojn de multaj tre diferencaj lingvoj. Ankaŭ la malfacileco de angla lingvo rezultas de multaj influoj de aliaj lingvoj. La angla lingvo estas miksaĵo de kelkaj lingvoj, kaj tiel ĝi estas malfacila.

Iu germano diris: Angla lingvo estas samtempe facila kaj malfacila. Ĝi estas facila, ĉar ĝi konsistigas nur de fremdvortoj. Samtempe ĝi estas malfacila, ĉar ĉiuj tiuj vortoj estas malkorekte elparolataj.

Mi ofte trovas en Esperanto strukturojn de pola, germana kaj rusa lingvoj. Mi ofte miras pri lingvaĵo de azianaj Esperantistoj. Mi komprenas ion, sed ĉio estas stranga. Ofte esperantaj tekstoj estas tiel malkaraj kaj malkompreneblaj, ke mi devas rezigni pri la legado. Esperantistoj estas ankaŭ kreemaj personoj, kaj elpensas ofte novajn strukturojn. Tial la legado de esperantaj tekstoj oni povus kompari al matematikaj ludoj aŭ ludaj enigmoj (simile kiel SUDOKU). Laŭ moto: Uzanto, deenigmu la signifon kaj admiru mian povon de kreado, scion de lingvo kaj lertecon de ĝia uzado!

Ĉar Esperanto estas tre juna (en tempomezuro de lingvoj), la influo de aliaj lingvoj sur Esperanto estas tre granda. Nur firmaj naciaj lingvoj havas ŝancon konservi ĝian eĉ pli malgrandan regulecon. Manko de reguloj kondukas nepre al venonta malreguleco.

Deveno de plurfunkcia uzado de ‘unu’

Uzadon de ‘unu’ en alia signifo ol numeralo mi konas de pola kaj germana lingvo. En germana lingvo ‘unu’ rolas eĉ aldonan funkcion kiel nedifina determinilo (artikolo). Mi pensas, ke la uzado fontas ĉefe en pola lingvo.

  • Ili venis unu post alia.
  • Oni przychodzili jeden por drugim. (pole)
  • Sie sind nacheinander gekommen. (germane)
  • Они пришли друг за другам. (ruse)
  • Unu volas tion, la alia volas la alion.
  • Jeden chce to, a drugi tamto. (pole)
  • Einer will das, der andere will aber das. (germane)
  • Один хочеть … (ruse)
  • Unuj ne siac tion.
  • Jedni o tym nie wiedzą. (pole)
  • Einigen wissen das nicht. (germane)
  • Одни этово не знают. (ruse)
  • Unuj homoj …
  • Jedni ludzie … (pole)
  • Einige leute … (germane)
  • Одни люди … (ruse)

La germana lingvo havas apartan formon por “unuj” - “einige”. Ial supriza estas la rusa formo por “unu post alia”, kiu direkte tradukita estas “amiko post amiko”. La germana formo “nacheinander” astas de kunligo de “nach ein ander” - do “post unu alia”. Tiu solvo estas tre interesa, ĉar tiun vorton tuj oni povas konsideri kiel adverbo. (mi pensas pri novesperantaj vortoj kiel: surkovrilpaĝe). Do aliaj lingvoj solvas parte tiun problemon sen uzo de “unu”. Nur pola lingvo uzas konsekvence “unu” por ĉiuj tiuj kazoj.

Fina konstato

Mi iom post iom (novesperante: poiome) akceptas sendiskute ĉion, kion mi frontas en esperantaj tekstoj. Mi ne volas krei tiun lingvon, sed mi volas nur ĝin uzi. Se mi serĉas respondojn kaj regulojn, tiujn povas doni al mi nur statistiko. Decidoj de akademio de Esperanto estas tre maloftaj, kvazaŭ la lingvo tiujn decidoj (do regulojn) ne necesus kaj ĉio estus klara. La stato ne estas do alia ol ĉe naciaj lingvoj. Ĝi estas eĉ pli malbona, ĉar la lingvo estas juna kaj Esperantistoj estas tre diferencaj. Tio estas entute la normala afero. Sed, kiam la Esperantistoj ĉesos rakonti fabelojn pri tiu lingvo, ke ĝi estas io tute speciala?

Słówko “jednym” jest użytkowane w Esperanto w licznych funkcjach. Funkcje tego słówka nie wytyczają jedynie do tych liczebniku. Powiniśmy widzieć przykłady:

  • Mam jedną książkę.
  • Oni przyszli jeden po drugim.
  • Jeden robi to, inny robi owo.
  • Jedni nie znają tego problemu.

W trzech ostatnich przykładach ‘jeden’ jest użytkowany nie jak liczebnik lecz jak zaimek. Szybko to można stwierdzać, jeśli powinno się przemyśleć przykłady z innymi liczebnikami. Nie istnieją wszakże kondycje: duj, dun, dujn. Ta konsekwencja inaczej często przeszkadzała kilku Esperantystów, więc oni stwierdzali to użycie jako omyłka. Jakaś Esperantystka, która doradzała mnie o języku w czasie wczesnego programowania i zbierało pierwsze przykłady omyłek w języku esperanto, także dokładali ‘jedni’ jako fałszywe użycie. Wtedy już twierdziłem, że ‘jedni’ {ŝajas} być zwyczajnym słowem w esperanckich tekstach. Odpowiedź była bardzo sztywna: “Także, jeśli jakieś słowo jest często użytkowane, to nie znaczy, że ono nie jest błędne”. Potem taki samy przykład stwierdzał inny Esperantysta (twórca sławnego PMEG) jak całkiem korektowy (powinien widzieć {Diskutejo}: “Językoznawstwo Komputerowe”). Interesująca w tym {diskutejo} jest także wzmianka analitycznej szkoły: (cytat: “Ja stwierdza, że ktoś odtwarzał zbyt książki ‘Analitycznej Szkoły’”). Prawdę mówiąc przedtem nic nie wiedziałem o ‘analitycznej szkole’, aczkolwiek ja sam od dawna przypuszczałem liczne szkoły esperanckich lingwistów.

W czasie kontaktów z licznymi Esperantystami często doświadczałem, że oni często proponują i twierdzą całkiem przeciwne rady. Nie chcę uczestniczyć w dyskusjach tych szkół, lecz czuję mnie jako prosty użytkownik języka złapanego pomiędzy licznymi przodami.

Moja skłonność przystępu do tych problemów jest obecnie statystyczna albo naturalistyczna. Główny (główny) przypadek tego jest, że mój program musi rozpatrywać esperanckie teksty. Jeśli nie akceptuję kilku kondycji, program poniósł porażkę poprawnie rozpatrywać (więc tłumaczyć) teksty. Także, jeśli moje duże życzenie byłoby, że esperancki język byłby prawidłowy i logiczny, muszę zaakceptować rzeczywistość istniejących esperanckich tekstów. To jest często bardzo żenująca sprawa, ponieważ z każdym logicznym inaczej wyjątkiem programowanie czyni trudniejsze i wyniki maszynowego tłumaczenia są mniej dobre.

Aczkolwiek esperanto jest stworzonym językiem, teraz nie można wmuszać prawidła użycia do użytkowników. Użytkownicy języka samego stwarzają jego prawidła. Oczywiście, po tym jak język został stworzony i jego użytkuje się, nie można by było powiedzieć o zaplanowanym języku lecz już naturalnym języku.

Prawidła Esperanto

Najważniejsze prawidła esperanto są wpisane w jednym dokumencie, co zwie się “Fundament”. Fundament ma dla esperantystów nieomal święte znaczenie. Ono jest często prezentowane jak wcielenie przez prawidłowość, jasność i łatwość przez język. Lecz jeśli powinno się myśleć nie o tym, co fundament mówi, lecz o tym, czego fundament nie mówi, wyniki tego dokumentu jest się chude. Czy naprawdę 16 prawideł mogłoby być wystarczających z powodu definiować język albo nawet jego fundament?

Fundament nie mówi niczego o synktaktyce języka. {vene} szuka się informacji o znaku przestankowym i innych ważnych prawidłach. Myślę, że także Zamenhof wiedział o tej niemożliwości definiować czyste prawidła. On więc stworzył długie {kelkspecajn} teksty aby dać przykłady jego użycia. W tych przykładach on użytkował słówka “jedni”. I tam leży problem. Ta kondycja przypuszczalnie nie jest przyjazna i na pozór pułapkowa, lecz mistrz jego użytkował. Ponieważ mistrz jego użytkował, ono jest częścią języka.

Inne prawidła krok po kroku stworzyły się od pierwszych użytkowników esperanto. Oni opierają się na dziedzictwie ich języków, europejskie języki. O wiele to, co Fundament nie mówi, metodycznie przypuszcza jak zwyczajne dla innych języków (języki kilku narodów). Czy naprawdę więc można nazwać Esperanto zaplanowany język?

Prawidłowość inaczej jako pozorna zaleta Esperanto

Nie nie istnieje żadne prawidło z powodu tego, które spodnie zdanie jest korektowe:

  • Pomagam tobie.
  • Pomagam tobie.
  • Dziękuję z powodu tego.
  • Pomagam tym.
  • Pomagam o tym.

Każdy, który uczył się jakiegoś obcego języka, wie, że powinno się uczyć się także nie jedynie czasowniki lecz także należyte przyimki użytkowane z tymi czasownikami.

Esperanckie podręczniki mówią, że ma się wolny wybór jakiejś kondycji. Wszyscy są korektowi. To jest bardzo zadowalająca informacja dla uczni.

Esperanto jest bardzo młodym językiem. Jak będzie wyglądać to przyzwyczajenie w kolejnych latach? Jeśli obserwowano ewolucję naturalnych języków, trzeba stwierdzać, że naturalne języki nie akceptują licznych kondycji, i ostatecznie jedna kondycja {supervenkas} inną. Według ta zasada stwarzają się gwary i potem całkiem inne języki. Więc ta swoboda jest jedynie czasowa. Kiedyś kilka współczesnych zdań dźwięczy dla przyszłych Esperantystów (jeśli oni będą) tak dziwnie, jak teraz dla Polaków dźwięczą stare książki polskie.

Esperanto jak przyszłe najbardziej trudny język świata

Esperancki język rozwija się i zmienia się (inni powiedzieliby, że ono staje się bogatsze). Obecna praktyka jest, że każdy użytkuje język według własne sposoby ojczystego języka. Jasność i logika nie są ważne. To koniecznie zawiedzie do stanu, że Esperanto będzie mieścić struktury i językowe przyzwyczajenia licznych bardzo różne języki. Także trudność angielskiego języka wynika od licznych wpływów innych języków. Język angielski jest mieszaniną kilku języków, i tak ono jest trudne.

Jakiś Niemiec powiedział: język Angielski jest jednocześnie łatwy i trudny. Ono jest łatwe, ponieważ ono składa się jedynie od cudzosłówów. Jednocześnie ono jest trudne, ponieważ wszystkimi te słowa są na opak wymawiane.

Często znajduję w Esperanto struktury polskich, niemieckich i rosyjskich języków. Często dziwię się o mowie {azianaj} Esperantystów. Rozumiem coś, lecz wszystko jest osobliwe. Często esperanckie teksty są tak tanie i zrozumiałe inaczej, że muszę zrezygnować z lektury. Esperantyści są także {kreemaj} osobami, i wymyślają często nowe struktury. Dlatego lektura esperanckich tekstów mogłaby porównywać do gier matematycznych albo zagadek zabawowych (podobnie jak {SUDOKU}). Według motto: Użytkownik, {deenigmu} znaczenie i uwielbiaj moją zdolność twórczości, wiedza języka i bystrość jego użycia!

Ponieważ Esperanto jest bardzo młode (w mierze czasu języków), wpływ innych języków na Esperanto jest bardzo duży. Jedynie trwałe narodowe języki mają szansę dochować jego nawet mniejszą prawidłowość. Wada prawideł wodzi koniecznie do przyszłej prawidłowości inaczej.

Pochodzenie {plurfunkcia} użycia ‘jednego’

Użycie od ‘jeden’ w drugim znaczenie aniżeli liczebnik ja zna od polskiego i niemieckiego języka. W języku niemieckim ‘jeden’ gra rolę nawet dodatkową funkcję jako {determinilo} niedefinicyjny (artykuł). Myślę, że użycie ma źródła głównie w języku polskim.

  • Oni przyszli jeden po drugim.
  • {przychodzili} {jeden} dla {drugim}. (po polsku)
  • {Sie} {sind} {nacheinander} {gekommen}. (po niemiecku)
  • Они {пришли} {друг} {за} {другам}. (rosyjsko)
  • Jeden chce to, inny chce owo.
  • Jeden {chce} {to}, {a} {drugi} {tamto}. (po polsku)
  • Einer {will} jest , der andere will aber das. (po niemiecku)
  • Один {хочеть} … (rosyjsko)
  • Jedni nie to {siac}.
  • {Jedni} {o} {tym} {nie} {wiedzą}. (po polsku)
  • Einigen {wissen} jest {nicht}. (po niemiecku)
  • Одни {этово} {не} {знают}. (rosyjsko)
  • Jedni ludzie …
  • {Jedni} {ludzie} … (po polsku)
  • {Einige} {leute} … (po niemiecku)
  • Одни {люди} … (rosyjsko)

Język niemiecki ma oddzielną kondycję dla “jednych” - “{einige}”. Z jakiegoś powodu {supriza} jest rosyjska kondycja dla “jedna po inna”, która w kierunku przetłumaczony jest “przyjaciel po przyjacielu”. Kondycja niemiecka “{nacheinander}” {astas} od połączenia od “{nach} {ein} {ander}” - więc “po jednym inny”. To rozwiązanie jest bardzo interesujące, ponieważ to słowo natychmiast można rozważać jako przysłówek. (myślę o {novesperantaj} słowach jak: na pokrywkowej stronie). Więc inne języki rozwiązują częściowo ten problem bez użycia “jednego”. Jedynie język polski użytkuje w konsekwencji “jeden” dla wszystkich te przypadki.

Końcowe stwierdzenie

Ja krok po kroku ({novesperante}: stopniowo) akceptuje bez dyskusji wszystko, z czym spotykam się w esperanckich tekstach. Nie chcę stworzyć ten język, lecz chcę jedynie jego użytkować. Jeśli szukam odpowiedzi i prawidła, tych może dać mi jedynie statystyka. Decyzje akademi Esperanto są bardzo rzadkie, jakby język tych decyzje (więc prawidła) nie byłby potrzebny i wszystko byłoby czyste. Stan nie jest więc inny aniżeli przy narodowych językach. Ono jest nawet więcej złe, ponieważ język jest młody i Esperantyści są bardzo różni. To jest w całości normalna sprawa. Lecz, kiedy Esperantyści będą ustać opowiadać o baśniach o tym języku, że ono jest czymś całkiem specjalnym?

Artukuł został przetłumaczony w pełni maszynowo przez wolny program Esperantilo
Adres kontaktowy:
mail@xdobry.de